မြန်မာ့ရေခဲသမိုင်းတွင် အရေးပါခဲ့သည့်ဆူးလေလမ်းပေါ်က ဒိုင်းမွန်းရေခဲစက်ကြီးအကြောင်း(သို့) ကိုလိုနီခေတ် ရေခဲနှင့် ဘိလပ်ရည်ထုတ်လုပ်ငန်းနှင့် ရေခဲ/ ရေသန့် လုပ်ငန်းများ

၁၉၂၁ခုနှစ်မှ ၁၉၄ဝပြည့်နှစ် အတွင်း မြန်မာနိုင်ငံတွင် ရေခဲနှင့် ဘိလပ်ရည်စက်ရုံ ခုနစ်ရုံမှ ၁၂ရုံထိရှိခဲ့သည်။ရေခဲနှင့်ဘိလပ်ရည်စက်ရုံ ၁၂ရုံထိရှိခဲ့သောနှစ်များမှာ ၁၉၂၇နှင့် ၁၉၂၈ခုနှစ်များ ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၃၅နှင့် ၁၉၃၆ခုနှစ်များတွင် ရှစ်ရုံသာ ကျန်ရှိတော့ပြီ။

၁၉၃၇ခုနှစ်မှ ၁၉၄ဝပြည့်နှစ်အတွင်း တွင် ခုနစ်ရုံသာကျန်ရှိတော့သည်။ရေခဲနှင့်ဘိလပ်ရည်ထုတ်လုပ်ခဲ့သော စက်ရုံ လုပ်ငန်းများတွင် မစ္စတာဒူးဘန်းနှင့် မစ္စတာအေဒီတို့ စတင်တည်ထောင်ခဲ့သော ဒိုင်းမွန်းဘိလပ်ရည်နှင့် ရေခဲစက်ရုံသည် အထင်ရှားဆုံးဖြစ်သည်။

ထိုလုပ်ငန်းကို ၁၈၉၂ခုနှစ်တွင် D Bern & Co. အမည်ဖြင့် ဆူးလေ ဘုရားလမ်း၌ အစပျိုးလုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ လုပ်ငန်း အောင်မြင်သောကြောင့် ၁၉၂၆ခုနှစ်တွင် အောက် ကီလီလမ်း၌ တစ်ရက်လျှင် ရေခဲတန် ၃ဝဝက် စက်ရုံ ကိုလည်းကောင်း၊ အထက်ကီလီလမ်း၌ တစ်ရက် လျှင်ဒါဇင် ၆ဝဝဝကျသော အင်ပီရီရယ် ဘိလပ်ရည် စက်ရုံကိုလည်းကောင်း ခေတ်မီစက်များဖြင့် တည် ထောင်ကာ လည်ပတ်ထုတ်လုပ်ခဲ့သည်။

ရန်ကုန်မြို့တွင် ၁၉၃ဝပြည့်နှစ်ဝန်းကျင်က ဘိလပ်ရည်စက်ရုံ တည်ထောင်ထုတ်လုပ်ခဲ့သော အခြားကုမ္ပဏီများမှာ မြန်မာပြည် ရေခဲနှင့် ဘိလပ်ရည်ကုမ္ပဏီ (၃၆၇၊ အောက်ကြည့်မြင်တိုင် လမ်း)၊ အင်ပီရီရယ် ကျားတံဆိပ် ဘိလပ်ရည်ကုမ္ပဏီ (၅၂၈၊ ကုန်သည်လမ်း)၊ အင်ဒိုဘားမားဘိလပ်ရည် ကုမ္ပဏီ (၁၄၄၊ ၃၇လမ်း)၊

ကြည့်မြင်တိုင် ရေခဲနှင့် ဘိလပ်ရည်စက်ရုံ (ဟံသာဝတီလမ်း)၊ ရန်ကုန်ဘိလပ် ရည်စက်ရုံ (၁ဝ၈၊ ကျုံးကြီးလမ်း)၊ ဆယ်မြူရယ် သရဖူတံဆိပ် ဘိလပ်ရည်ကုမ္ပဏီ (၈ဝ၊ ဝီလီယမ်လမ်း)၊ ဆော်လမွန်လီမိတက် (၂၉၅၊ဂေါ်ဒွင်လမ်း)၊ယူနိုက်တက် ကြက်တံဆိပ် ဘိလပ်ရည်ကုမ္ပဏီ (၁၉၈၊ ကျုံးကြီး လမ်း)၊ မြန်မာ့ဘိလပ်ရည်ကုမ္ပဏီ (၄၂လမ်း)တို့ဖြစ်ကြ သည်။

ဘိလပ်ရည်စက်ရုံကို ရန်ကုန်မြို့၌သာမက မန္တလေး မြို့နှင့်ပုသိမ်တို့တွင်လည်း တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ မန္တလေးမြို့ ဒါးတန်းအရပ်၌ ၁၉၂၄ခုနှစ်တွင် ဂျူး လူမျိုးညီအစ်ကို ဒေးဗစ်နှင့် အီစရာဆိုသူနှစ်ဦးက စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။

ဒါးတန်းဘိလပ်ရည်နှင့် ရေခဲစက်မှ တစ်ရက်လျှင် ရေခဲပေါင် ၄၈ဝဝဝနှင့် ဘိလပ်ရည်ဒါဇင် ၁ဝဝဝ ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့သည်။
ပုသိမ် မြို့ရှိ ရေခဲစက်ကမူ ၁၉၃၂ခုနှစ်တွင် မစ္စဒူဘတ်ချ် တည်ထောင်ခဲ့သော စက်ဖြစ်ကာ ပုသိမ်မြို့အရှေ့ဘက် မျက်တိုကျေးရွာအနီး၌ တည်ရှိခဲ့သည်။

မြင်းကောင်ရေ ၉၆ ကောင်အားရှိသော ခရော့စလေအင်ဂျင်တစ်လုံး၊ ရေခဲကန်နှစ်ကန်၊ အမိုးနီးယားကွန်ပရက်ဆာနှစ်လုံး ဖြင့် စတင်လည်ပတ်ခဲ့သည်။

မှတ်ချက်

သိပ္ပံစာရေးဆရာ ကိုကိုအောင် ကိုလိုနီခေတ် စားသောက်ကုန်လုပ်ငန်းများ ( မြန်မာ့အလင်း သတင်းစာ) မှထုတ်နုတ်ကူးယူပါသည်။

(မြန်မာ့ရေခဲသမိုင်းတွင် အရေးပါခဲ့သည့်ဆူးလေလမ်းပေါ်က ဒိုင်းမွန်းရေခဲစက်)

ရန်ကုန်မြို့လယ် ဆူးလေဘုရား လမ်းမကြီးပေါ်၌ နေ့စဉ် လူဦးရေ သောင်းနှင့်ချီ၍ ဝင်ထွက်သွား လာ လျှက်ရှိကြသော်လည်း ယင်းလမ်းမပေါ်ရှိ ရှေးဟောင်းအမွေအနှစ် စာရင်းဝင် အဆောက်အဦတလုံး ကိုတော့ အမှတ်တမဲ့ ဖြတ်သန်း သွားကြပေ လိမ့်မည်။

ထိုအဆောက်အဦက ရန်ကုန်မြို့လယ် မီးသတ်ဌာနနှင့် မျက် စောင်းထိုးရှိ ယခု AA PHARMACYနှင့် Strategy First University တို့ ဖွင့်လှစ်ထားသည့် အနီရောင်အဆောက်အဦကြီးဖြစ်၏။ထိုအနီရောင် အဆောက်အအုံကြီး၏ ရာဇဝင်က မြန်မာ့ ရေခဲသမိုင်းနှင့်လည်း ဆက်စပ်နေသည်။

ယင်းနေရာတွင် ကိုလိုနီခေတ်က Perseverance Ice Factory (ဇွဲ ရေခဲစက်)ဟူ၍ ရှိခဲ့ပြီး နောင်တွင် ဆိုရှယ်လစ်ခေတ် တိုင် နာမည်ကြီးခဲ့သည့် ဒိုင်းမွန်းရေသန့်နှင့် ရေခဲစက်ရုံ (Dimon Ice and Aerated Water Factory)၏ နေရာဟောင်း ဖြစ်သည်။

မှတ်တမ်းမှတ်ရာများ အရမူ အဆောက်အဦ၏ မူလအမည်မှာ The Castle “ရဲတိုက်” ဟုလည်း ခေါ်ခဲ့ကြောင်း သိရသည်။
မူလ ဇွဲ ရေခဲစက်နှင့် ပတ်သက်၍ မှတ်တမ်းများ မတွေ့ရသေးသော်လည်း၊ ဒုတိယမြောက် ဒိုင်းမွန်းရေခဲစက်နှင့် ပတ်သက် ၍မူ ဤသို့ သိရ၏။

ဒိုင်းမွန်းရေခဲစက် ပိုင်ရှင်၏ အမည်မှာ မစ္စတာဒူးဘန်း ဖြစ်ပြီး၊ သူ၏ အမည်ဖြင့် လမ်းတလမ်း ရန်ကုန်မြို့တွင် ရှိခဲ့ပြီး ယခုအခါ မလိခလမ်းဟု အမည်ပြောင်းလဲပြီးဖြစ်သည်။

မြန်မာနှင့် ရေခဲသမိုင်း

ရေခဲသေတ္တာနှင့် ရေခဲစက်များ မပေါ်ပေါက်မီ ကာလက ကမ္ဘာ့အပူပိုင်း ဒေသများရှိ ကိုလိုနီနယ်များသို့ သွားရောက်ကြ သည့် ဥရောပတိုက်သားများ အလိုလား အတောင့်တဆုံး အရာမှာ ရေခဲသာဖြစ်၏။

အလားတူ မြန်မာနိုင်ငံ၌ တာဝန်ကျနေသည့် အရာရှိများနှင့် လာရောက် စီးပွားရှာကြသော ဥရောပ သား များသည်လည်း အခြား ကိုလိုနီ နယ်များ နည်းတူ အပူဒဏ်ကို သက်သာစေရန် ဧည့်ခံပွဲနှင့် ကလပ် အစရှိသည့် နေရာများ၌ အပန်းဖြေ ရာတွင် ရေခဲသည် အရေးပါဆုံး ကုန်စည်ဟု ဆိုရမည်။

အခြားလူသုံးကုန်၊ စားသောက်ကုန်နှင့် အရက်ဘီယာများမှာ ရန်ကုန်မြို့သို့ ဆိုက်ရောက် လာသော သင်္ဘောများ ထံမှ လည်းကောင်း၊ ဖွင့်လှစ်ရောင်းချ လျှက်ရှိသောဆိုင်များမှ လည်ကောင်း အချိန်မရွေး ဝယ်ယူရရှိနိုင်သော်လည်း ရေခဲ ကတော့ အချိန်ရွေး မရရှိနိုင်ပါ။

ရေခဲစက်များအစ

၁၈၇၁မှ ၁၈၇၅ ခုနှစ် အထိ တာဝန်ယူ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် မဟာဝန်ရှင် တော်မင်းကြီး ဆာ အက်ရှလီ အီဒင် လက်ထက်တွင် ရန်ကုန်မြို့၏ ပထမဆုံး အီသာစနစ်သုံး ရေခဲထုတ်လုပ်ရေး (Ether System Ice Production) စက်ကို ပြင်သစ် လူမျိုး မစ္စတာ ဂျား မှ ရန်ကုန်မြို့၌ စတင်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။

ထိုစဉ်က ဗြိတိသျှတို့ မန္တလေးမြို့ကိုပင် မသိမ်းပိုက်ရသေးပေ။

ထို့နောက် မြန်မာပြည် ရေသန့်နှင့် ရေခဲစက် ကုမ္ပဏီ (Burma Ice and Aerated Water Co.,Ltd) ကလည်း အမိုးနီးယား ရေခဲစက် (Ammonia Absorption System) ရေခဲစက်ကို စတင်တည်ထောင် ထုတ်လုပ်ရောင်းချခဲ့သလို၊ ရေနံကုမ္ပဏီ (BOC)၏ ဓနိတော အီသာရေခဲစက်မှလည်း ရန်ကုန်လူထု အတွက် ရေခဲထုတ်လုပ် ဖြန့်ချိ ပေးခဲ့ဖူးသည်။

အလားတူ Distillery Ice and Aerated Water. Co.,Ltd မှလည်း ရေခဲစက်နှစ်လုံးနှင့် ထုတ်လုပ် ဖြန့်ဖြူးခဲ့သော်လည်း ရေခဲလိုအပ်ချက်မှာ ဆက်လက် မြင့်မားဆဲဖြစ်သည်။

ဒိုင်းမွန်း ရေခဲစက် မတည်ထောင်မီ အထိ ရန်ကုန်မြို့၌ ရေခဲပေါက်ဈေး မှာ ၁ပေါင်လျှင် ၁ပဲ (One Anna) ဖြစ်ပြီး ၊ ပူပြင်းသော ကာလများနှင့် နွေရာသီ၌ ရန်ကုန်မြို့ရေခဲပေါက်ဈေးမှာ မူလ ပေါက် ဈေးထက် နှစ်ဆ ပိုပေး၍ ဝယ်ယူခဲ့ကြရပါသည်။

ထိုသို့ ရေခဲရှားပါးပုံကို မြန်မာပြည်တွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်ဖူးသည့် စာရေးဆရာကြီး George Orwell က ကမ္ဘာကျော် Burmese Day “မြန်မာပြည်နေ့ရက်များ” ဝတ္ထုထဲ၌ပင် ကသာမြို့ ရှိ မျက်နှာဖြူ ကလပ်၌ ရေခဲမရှိ၍ အဆင် မပြေဖြစ်ရပုံ၊ ညည်းညူပုံ ဇာတ်ဝင်ခန်းများ ထည့်သွင်းရေး သားခဲ့ပါသည်။

ဒိုင်းမွန်းရေခဲစက်

စီးပွားရေးအခွင့်အလမ်း၊ အလုပ်အကိုင်အခွင့်အလမ်းများ ကောင်းမွန်ပေါများခြင်းကြောင့် ရန်ကုန်မြို့၌ အခြေချ နေထိုင်သူ ဥရောပသားများ တနေ့ထက် တနေ့ တိုးပွားလာနေသည်။

ထို့အတွက် ရေခဲစက်တည်ထောင် လုပ်ကိုင်ပါကအကျိုးအမြတ်များနိုင်မည်ကို တွက်ချက်ခန့်မှန်း နိုင်သူ မစ္စတာဒူးဘန်း သည် Du Bern Co.,Ltd (ဒူးဘန်းကုမ္ပဏီ)အမည်ဖြင့် မှတ်ပုံ တင်၍ အိန္ဒိယနိုင်ငံ ကလကတ္တားမြို့ရှိ Crystal Ice Factory နှင့် ဆက်သွယ်၍ ရေခဲစက်တလုံး ဝယ်ယူ ခဲ့သည်။

ထို့နောက် အမှတ် (၆) ဆူးလေဘုရားလမ်းရှိ ယခင် ဇွဲရေခဲစက် (Perseverance Ice Factory) နေရာဟောင်း၌ ဒိုင်းမွန်း ရေသန့်နှင့် ရေခဲစက် (Diond Ice and Aerated Water Co.,Ltd) အမည်ဖြင့် တူဖြစ်သူ ရေခဲစက် အင်ဂျင်နီယာ မစ္စတာ AG. Du Bern နှင့်တွဲ၍ စတင်တည်ထောင် ခဲ့၏။

ရေခဲဈေးကို ပေါက်ဈေး ၁ပေါင်လျှင် ၁ပဲ (One Anna)မှ တပေါင်လျှင် ၂ပြားနှုံး (2paise)ဖြင့် ဈေးချကာ ဖြန့်ဖြူး ရောင်းချပေးခဲ့သည်။

မစ္စတာဒူးဘန်းမှာ တယ်လီဖုန်း အင်ဂျင်နီယာဖြစ်သော်လည်း တူဖြစ်သူ AG.Du Bern မှာ ကာလကတ္တားရေခဲစက်အသင်း အင်ဂျင်နီယာ ဖြစ်သောကြောင့် အပြိုင်အဆိုင်များလှသော ရန်ကုန် ရေခဲစက် လောကကို အလွယ်တကူ တိုးပေါက်နိုင်ခဲ့သည် ဟု ဆိုရမည်။

ထို့အတွက် ဈေးကွက်ကို အုပ်စီးမိပြီး ရောင်းမလောက်အောင် ဖြစ်လာသဖြင့် ဆူးလေဘုရားလမ်း ရေခဲ စက်ရုံ၏ အနောက် ကျောခြင်း ကပ်လျှက် ရှိသည့် ၃၃လမ်းပေါ်၌ ပေ ၁၅၀ × ပေ ၄၀ အကျယ်မြေ ကိုဝယ်ယူပြီး၊ ကာလကတ္တားမှ နောက်ဆုံး ပေါ် ရေခဲစက်နှင့် အအေးခန်းစနစ်ပါ စက်ရုံ တရုံကို ၁၉၀၅ ခုနှစ်တွင် ထပ်မံ တိုးချဲ့ခဲ့ပါသည်။

ထပ်မံ တိုးချဲလိုက်သော ၃၃လမ်းဘက်ခြမ်း စက်ရုံ၌ အသုံးပြုသော ရေခဲစက်မှာ နောက်ဆုံးပေါ် ရေခဲစက် နည်းပညာဖြစ်ပြီး၊ အမိုးနီးယားဓာတ်ငွေ့၌ ရေမပါဝင် သလာက် နည်းသော စံနစ်သုံး ရေခဲစက် (Anhydrous Ammonia System) ဖြစ်သည်။

၎င်း ရေခဲစက်သစ် တည်ပြီးသောအခါ ရေခဲပိုမိုထုတ်လုပ်လာနိုင်ပြီး၊ ရေခဲစက် အပေါ်ဆုံးထပ်တွင် အပူကာ(Insulation) များဖြင့် တပ်ဆင်ထားသော အအေးသိုလှောင်ခန်းတွင်း၌ အသား၊ ဟင်းသီး ဟင်းရွက်၊ သစ်သီး၊ နွားနို့စသည်များကို သီးခြားစီသိုလှောင်ထားနိုင်ခဲ့သည်။

အာရှအရှေ့ဖျားနိုင်ငံများ၌ ပထမဆုံးပိုးသတ်သန့်စင်ပြီး၊ ပုလင်းသွတ်နို့ပုလင်းများကို ၁၉၀၂ ခုနှစ်မှ စ၍ထုတ်လုပ်ခဲ့သူမှာ ဒူးဘန်းကုမ္ပဏီဖြစ်ပါသည်။ ကုမ္ပဏီပိုင် မှော်ဘီနွားခြံများမှ ရထားဖြင့်သယ်ပြီး၊ ရန်ကုန်၌ပုလင်းသွတ်ရောင်းချခဲ့ရာ တနေ့လျှင် ဂါလန် ၃၀၀ ရောင်းအားရှိခဲ့သည်။

ဒိုင်းမွန်ရေခဲစက်မှ ထုတ်လုပ်သည့် ရေသန့်ကြော်ငြာ

ရေသန့်ကိုပါ ထုတ်လုပ်ခြင်း

ရေသန့်ထုတ်လုပ်ရေးအပိုင်းမှာ မစ္စတာဒူးဘန်းကိုယ်တိုင်ဦးစီးပြီးလုပ်ခဲ့ပါသည်။ ဆူးလေဘုရားလမ်း ဘက်ခြမ်း စက်ရုံ၌ ၁၈၉၄ ခုနှစ်တွင် ၃လက်မ၊ အဝိစီတွင်းတူးပြီးရေသန့်စတင်ထုတ်လုပ်ခဲ့ရာ ယင်းမှာ မြို့လယ်ရပ်ကွက်များတွင် ပထမဆုံး တူးသောအဝိစီတွင်းဖြစ်သည်။

ယခင်တူးခဲ့သောအဝိစီတွင်းများမှာ ဆင်ခြေဖုံးရပ်ကွက်များတွင်ရှိခဲ့သည်။ရေသန့်လုပ်ငန်း အတွက် အကျယ်အဝန်း မလုံ လောက် တော့သဖြင့် ဘေးချင်းကပ်၊ မြေကွက်အား ဝယ် ယူပြီး၊ ၁၉၀၄ခုနှစ်တွင် မစ္စတာဒူးဘန်း ကိုယ်တိုင်ပုံစံထုတ်ဆောက်လုပ်ခဲ့သည့် ခန့်ညားသည့် အဆောက်အဦကြီးကို ယနေ့တိုင် တွေ့မြင်နိုင် ပါသေးသည်။

ဒိုင်းမွန်ရေသန့်သည် ထိုသို့သော ခန့်ညားသည့် အဆောက်အအုံကြီးသာမက အသုံးပြုသောရေ၏ သန့်စင်ခြင်းနှင့် ခေတ်အမှီဆုံး ပုလင်းဆေးကြောသန့်စင်ခြင်း စံနစ်တို့ကြောင့် ပထမတန်းစာရင်းဝင် နိုင်ခဲ့ပြီး၊ ၁၀နာရီအတွင်း ၁၉၉၅ ဒါဇင် ထုတ် နိုင်ခဲ့ပြီး၊ ၃တန်ကား နှစ်စီးဖြင့် ရန်ကုန်မြို့အနှံ ရောင်းချ ပေးခဲ့ပါသည်။

ဒိုင်းမွန်းရေခဲစက် ပိုင်ရှင် မစ္စတာ ဒူးဘန်း (J.E Du Bern) သည် ၁၉၀၉ ခုနှစ်တွင်ရန်ကုန်မြူနီစီပါယ် ကော်ပိုရေးရှင်း၏ ဒုဥက္ကဌဖြစ်ပြီး၊ တူဖြစ်သူ မစ္စတာ AG.Du Bern သည် B.A.A (Burma Athletic Association) ၏ ဂုဏ်ထူးဆောင် အတွင်းရေးမှူးအဖြစ် တာဝန်ယူခဲ့ကြသည်။ ။

Crd,မူရင်း