ရန်ကုန်မြို့တော်ကြီးရဲ့ ဗားကရာချောက်ရဲ့ မိုးဘယ်လောက်ရွာရွာ မိုးရွာပြီးတာနဲ့ရေတင်ကျန်မနေခဲ့ခြင်း အကြောင်းကိုတော့ အချိန်အတော်ကြာ လူပြောသူပြော များနေကြတာ ယနေ့တိုင်ပါပဲ။
အင်္ဂလိပ်တွေတည်ဆောက်သွားခဲ့တဲ့ ဗားကရာချောက်အောက်က ရေစုကန်၊ လှိုင်မြစ်ထဲ စီးဆင်းတဲ့လခြမ်းပုံ အုတ်စီမြောင်း၊ ရေအဝင်အထွက်ထိန်းတဲ့ လှိုင်မြစ်ဝကရေတံခါးပေါက် တို့ကိုဆက်လက်ထိန်းသိမ်း ပြုပြင်ဖို့ကတော့လိုအပ်နေတုံးပါပဲ။
နှစ် ၁၀၀ ကျော်သက်တမ်း ရှိပြီဖြစ်တဲ့ဒီဗားကရာချောက်က ကျွန်တော်တို့အတွက်စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းတဲ့ သမိုင်းအမွေအနှစ်တခုလို့ မြင်မိပါတယ်။
ဗားကရာဆိုတဲ့အမည်ဟာ “ဘာ့က်ရ်” မွန်အမည်က ဆင်းသက်လာတာဖြစ်ပြီး ခရာတောဆူးခြုံတောပေါက်ရာချောက်ဟု အဓိပ္ပါယ်ရပါတယ်။
ကြည့်မြင်တိုင်နဲ့စမ်းချောင်းမြို့နယ် အစပ်ဗားကရာချောက်ဝန်းကျင်ဟာ ခရာပင်တွေ၊ ဆူးခြုံတွေ၊ ဒီရောက်ပင်တွေပေါက်ရောက်ရာ ဒီရေအတက်အကျ ရှိခဲ့တဲ့ နေရာကြီးပါ။
ကုန်းဘောင်ခေတ် မြန်မာဘုရင်တွေအုပ်ချုပ်စဉ်ကအထိ တကယ့်စိမ့်ကြီးမြိုင်ကြီးတွေနဲ့။ ခံတပ်မြို့တောင်လုပ်ခဲ့သေးဆိုပဲ။ အဲ့ဒီတုန်းကတော့ အလောင်းမင်းတရားအုပ်ချုပ်နယ်အဖြစ် ရွှေတိဂုံကိမူတည်သတ်မှတ်ရာမှာ “အ နောက်တောရကြီး” လို့သတ်မှတ်ခဲ့တဲ့အရပ်ပေါ့။
အနောက်တောရကြီးဆိုတာ ဗားကရာကို အဓိကထားသတ်မှတ်ခဲ့တယ်လို့အဆိုရှိပါတယ်။ အခုတော့ အလယ်တောရနဲ့ကြားတောရလောက်ပဲ အသုံးရှိတော့တယ်။ ကျန်တောရတွေပျောက်သွားခဲ့ပါပြီ။ ဗားကရာချောက်ဟာ သဘာဝအလျောက်ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့တဲ့ ချောက်တခုပါ။
လူလုပ်တဲ့ချောက်တော့မဟုတ်ဘူး။ဒါကလည်းတချိန်တုန်းက သိင်္ဂုတ္တရကုန်းရဲ့တောင်စွယ်က စမ်းချောင်းမြေနီကုန်းအထိ ရောက်ခဲ့တာကိုး။ မြေနီကုန်းဆိုတာဟိုအရင်က တောင်ကမူတခုပဲ။
ရန်ကုန်မြို့သစ်တည်ခဲ့တဲ့အချိန် ရန်ကုန်မြို့တွင်းအင်းတွေအိုင်တွေချောက်တွေဖို့ဖို့ မြေနီကုန်းကမြေတွေသယ်ထုတ်ရာက ကမူတွေကုန်းတွေပျောက်ပြီး အခုအခြေနေမျိုးအထိ ဖြစ်လာခဲ့တာ။ မြေနီကုန်းကမြေတွေကိုသယ်ဖို့ အရင်ဆုံးဟုမ်းလမ်းအထိ မီးရထားလမ်းကို အရင်ဖောက်ရတယ်လို့ဆိုကြတယ်။
မြေနီကုန်းအရပ်ကနေ လှည်းတွေနဲ့ မြေနီတွေသယ်ပြီး ရထားရှိရာဟုမ်းလမ်းကိုပို့ရတယ်။ ဟုမ်းလမ်းကတဆင့် ရထားတွဲတွေနဲ့သယ်ယူတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ “ဟုမ်းလမ်း” ဆိုတာ အဲဒီရထားလမ်းဖောက်ခဲ့တဲ့ အင်ဂျင်နီယာ Hume ရဲ့အမည်ပါ။ နောက်အင်ဂျင်နီယာက Innis ဖြစ်တယ်။
ဒါကြောင့်ရထားလမ်းရဲ့ အနောက်ဘက်ပိုင်းကို အင်းနစ်လမ်းလို့ခေါပြီး အရှေ့ဘက်လမ်းပိုင်းကိုဟုမ်းလမ်းလို့ခေါ်ခဲ့ကြတာ။ အခုတော့ အဲဒီလမ်းနှစ်ခုကိုပေါင်းပြီး ပန်းလှိုင်လမ်းရယ်လို့ ဖြစ်သွားရော။
သူတို့နှစ်ယောက်လုံးက ရထားလမ်းတည်ဆောက်ခွင့် ကန်ထရိုက်ရတဲ့ The Irrawady Velley State Railway Co. ရဲ့ ဦးဆောင်အင်ဂျင်နီယာပေါ့။ ရန်ကုန်ကနေပြည်မြို့အထိ ရထားလမ်းတည်ဆောက်ရာမှာ အခက်အခဲဆုံးကတော့
နာမည်ကျော် “ဗားကရာချောက်” ကြီးပဲလို့ဆိုသတဲ့။
သူတို့ပြောမယ်ဆိုလည်း ပြောချင်စရာ။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဗားကရာချောက်ရဲ့အနက်က လှိုင်မြစ်ရေမျက်နှာပြင်ထက် အနိမ့်ပိုင်းမှာရှိနေတာ။ ဒါ့အပြင်လှိုင်မြစ်ရဲ့ ဒီရေအတက်အကျကလည်း သေသေချာချာလေ့လာရသေးတယ်။
နွေမိုးဆောင်း မြစ်ရေမျက်နှာပြင် အခြေအနေတွေကိုပါကြည့်ရ၊ တွက်ချက်ရတာမဟုတ်လား။ ဗားကရာပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့ မြေအမျိုးအစား မြေမျက်နှာသွင်ပြင်ပါမကျန်လေ့လာပြီးမှ ဒီချောက်ကိုဘယ်လိုတီထွင်ဖန်တီးမလဲဆိုတဲ့ အဆင့်ကိုရောက်တာ။
မြေထိန်းနံရံတည်တဲ့အပိုင်းကလည်း အရေးကြီးတဲ့အစိတ်ပိုင်းတခု ဖြစ်လာ ပြန်တယ်။ ဒါတွေစုံပြီဆိုတော့မှ Drainage System Design ကို စဉ်းစားရပြီ။ ရထားလမ်းတည်တာကသိပ်မခက်ခဲ။ ချောက်ကိုတံတားထိုးလိုက်ရင်ရပြီ။ ရန်ကုန်မှာ မီးရထားသံလမ်း တံတားအောက်ကသွားတဲ့တံ တားနှစ်စင်းပဲရှိတယ်။
သန်လျင်နဲ့သာကေတတံတား။ နောက်တံတားက အခုဗားကရာပဲ။ ရထားလမ်းအောက်က ကားလမ်းဖောက်ထားတာ။ ဗားကရာချောက်ကနေ ရေဆင်းပေါက်၊ ရေထုတ်ပေါက်။ လှိုင်မြစ်ထဲဘယ်လိုပို့မလဲ။
ရေမဝပ်အောင်ဘာတွေ စီမံပေးဖို့လိုမလဲဆိုတာတွေဟာ လမ်းတံတားအင်ဂျင်နီယာရဲ့ ကျွမ်းကျင်မှုနဲ့ ဦးနှောက်အသုံးချနိုင်စွမ်းပေါ် မူတည်နေပါတယ်။ သူတို့ ဘယ်လိုတည်ဆောက်ခဲ့ကြသလဲ။ အရင်ဆုံးခရာဆူးခြုံတွေ ရှင်းလင်းရမယ်။
ပြီးတာနဲ့မြေမျက်နှာပြင် အနေအထားအရ ရေဆင်းကိုဘယ်နှစ်လက်မအဆိုင်းထိ ထားမလဲ။ ချောက်ကနေလှိုင်မြစ်ဝအထိ ရေဆင်းလိုင်းပေဘယ်လောက်ရှိလဲ။ ရေဆင်းကိုတော့ ကားလမ်းအောက်မှာ လိုဏ်ခေါင်းတူးထားတာတွေ့နိုင်တယ်။
လိုဏ်အရှည်ဟာ ချောက်ကနေမြစ်ဝအထိ ၁၂ဝဝ ပေ အရှည်ရှိတယ်။ လိုဏ်ကိုတော့အုတ်တွေနဲ့ ပိုက်လုံးပုံသဏ္ဌာန်စီထားတယ်။ လိုဏ်ရဲ့အဝအကျယ်ဟာ အချင်းဝက် ၅ ပေရှိတယ်။ တူးထားစီထားတဲ့လိုဏ်ခေါင်းဟာ မြစ်ဝရောက်တဲ့အချိန်မှာ အဖွင့်အပိတ်လုပ်လို့ရတဲ့ ရေထိန်းသံတံခါးကြီးတချပ်ရှိပါတယ်။
လှိုင်မြစ်ရေတက်တဲ့ မိုးရာသီလိုအချိန်မျိုးမှာ ရေထိန်းတံခါးကိုပိတ်ထားရင် လိုဏ်ထဲရေမဝင်နိုင်အောင် စီမံထားတာပါ။ ဒါတွေပြီးတော့ မြေထိန်းနံရံတွေ တည်ဆောက်တဲ့အပိုင်းရောက်တာ။ ဗားကရာမီးပွိုင့်ရဲ့ထောင့်လေးခုမှာ ရေဆင်းပေါက်တခုစီရှိတယ်။
လမ်းဘေးမြောင်းရဲ့အနက်က တပေနီးပါးလောက်ပဲရှိတယ်။ မီးပွိုင့်အလယ်ခေါင်မှာလိုဏ်ထဲဆင်းတဲ့ လူဆင်းပေါက်တခုရှိတယ်။ နောက်တပေါက်ကတော့ ဘောဂရပ်ကွက်ဘေးမှာရှိခဲ့ဖူးတယ်။ သံလှေကားနဲ့ဆင်းရတာပါ။
အခုတော့အဲဒီသံလှေကားလည်း ရောင်းစားခံရတာပဲလား၊ ဆွေးသွားလေသလာမသိ။ အနိစ္စသဘောနဲ့ကိစ္စချောသွားပြီ။ မြေအောက်ရေဆင်းလိုဏ်တွေဟာ ဗားကရာမှ မဟုတ်ဘူး။ ရန်ကုန်မြို့တည်ချိန်ကတည်းက မြို့တွင်းပိုင်းရှိ အားလုံးသောရေဆင်းတွေဟာ လိုဏ်တူးပြီးစီမံတည်ဆောက်ခဲ့တာ။
အဲဒီအုတ်နံရံရဲ့မျက်နှာကျက်တွေမှာ ကြေးမီးဆိုင်းကြီးတွေတပ်ဆင်ပြီး ၂၄ နာရီ မီးပေးထားတယ်လို့အဆိုရှိတယ်။ နွေနှောင်းရာသီရောက်ပြီဆိုရင် မြူနီစပယ်လူကြီးက မြို့တွင်းရှိအုတ်လိုဏ်ဂူတလျှောက်ဂျစ်ကားစီးပြီးလျောက်ကြည့်ရ၊ ကြီးကြပ်ရတယ်လို့ တဆင့်စကားကြားခဲ့ဖူးတယ်။
နောက်ပိုင်းတော့ ကြေးမီးဆိုင်းကြီးတွေဟာ ကြေးဈေးကောင်းတော့ လူတွေခိုးရောင်းတာနဲ့မရှိတော့ဘူး။ လိုဏ်ထဲဆင်းပြီးစစ်ဆေးတဲ့သူတွေလည်း မရှိတော့ဖူးထင်ပါတယ်။
ဒီမှာအရေးကြီးဆုံးနဲ့ ရေဆင်းလိုဏ်တို့ရဲ့လျှို့ဝှက်ချက်ကတော့ လိုဏ်တွင်းမှာရေစုကန်တည်ဆောက်ပေးခြင်းပါပဲ။ ဗားကရာချောက်အတွက် ရေစုကန်ကတော့ အလျား ၁ဝ ပေ၊ အနံ ၈ ပေနဲ့ အနက် ၆ ပေခန့် ရှိတယ်။
အဲ့ဒီရေစုကန်ထဲကို စီးလာသမျှရေတွေဝင်မယ်။ ရေစုကန်ကနေပိုလျှံတဲ့ရေတွေက ရေဆင်းလိုဏ်အတိုင်းစီးသွားတယ်။ဒါမှလမ်းပေါ်ရေဘယ်လောက်ရှိရှိ ပိုလျှံသမျှကိုရေစုကန်က ထိန်းပေးနေမှာပဲဖြစ်တယ်။
တကယ်တော့ရေစုကန်ဟာ ရေဆင်းရေထုတ်အတွက် အရေးပါတဲ့ တည်ဆောက်ချက်တခုပါပဲ။ ဒါကြောင့်လည်း ရန်ကုန်မြို့လမ်းထောင့်စုံတွေရဲ့ မြေအောက်ရေဆင်းလိုင်းတွေမှာ လူတကိုယ်အနက်ရှိတဲ့ရေစုကန်တွေကို အင်္ဂလိပ်တွေကတည်ဆောက်ခဲ့တာပါ။
လေ့လာသူတွေရဲ့တွေ့ရှိချက်အရတော့ ဗားကရာချောက်ရေနုတ်မြောင်းစနစ်ကို ၁၈၆၉ လောက်က တည်ဆောက်ခံတာဖြစ်မယ်လို့ ခန့်မှန်းကြပါတယ်။ ဗားကရာချောက်ကို မွမ်းမံတည်ဆောက်ချိန်က ကိုးထပ်ကြီးဘုရားလို့ခေါ်တဲ့
အတုလာဓိပတိ မဟာမုနိသကျဘုရားကြီးတောင် မတည်ရသေးပါဘူး။ ကိုးထပ်ကြီးဘုရားက ၁၉ဝ၅ ခုနှစ်မှတည်တာ။ နောက်တခုကရန်ကုန်မြို့ပတ်ရထား မရှိသေးဘူး။ ရန်ကုန်မြို့ပတ်ရထားက ၁၈၇၇ ခုနှစ်လောက်မှစတာကိုး။
ဒါပေမယ့်ဗားကရာရထားလမ်းက နှစ်ခုဖြစ်နေသလိုရထားအတွက် တံတားကလည်း နှစ်ခုတည်ထားတာ။ ကြည့်မြင်တိုင် – ရန်ကုန်ဓာတ်ရထားလိုင်း ပြေးဆွဲနေပြီ။ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ပထမဆုံး ရထားပြေးဆွဲတာက ၁၈၆၉ ရန်ကုန်-ပြည်မီးရထားလမ်းဆွဲနေပြီး ဒါကြောင့်ဗားကရာတည်ဆောက်ချိန်ဟာ ဒါထက်စောမယ်လို့ ယူဆနိုင်ပါတယ်။
Credit – မူရင်းရေးသားအားလေးစားစွာဖြင့်
